گزارش کوتاه - مروری بر تحقیقات تقویم زراعی چغندرقند در ایران

تاریخ کاشت و برداشت از مهم ترین متغیرهای تولید هستند که به انتخاب تاریخ کاشت به علت استقرار مناسب بوته و به تاریخ برداشت از نظر مناسب ترین زمان رسیدگی کمی و کیفی محصول باید توجه نمود. در کشاورزی پیشرفته زارعین به دنبال روش های زراعی هستند که به توانند در حداقل درجه حرارت ممکن (صفر فیزیولوژیکی) بذور را کاشته و سبز نمایند. زمان کاشت، توسعه کمی سایه انداز گیاه (تعداد، اندازه و سن برگ ها) را در ارتباط با تشعشع دریافت شده از تشعشع کل در طول فصل رشد تحت تأثیر قرار می دهد. چغندرقند گیاهی است که اگر در اولین فرصت ممکن کشت گردد می تواند زودتر به سطح برگ مطلوب رسیده و از تشعشع خورشیدی استفاده مؤثر کرده  و در نهایت افزایش عملکرد به همراه داشته باشد (حسین پور 1385). در نظام کشت بهاره، سرما به عنوان عامل محدودکننده جوانه زنی و استقرار گیاه بوده و خطر ساقه رفتن و مرطوب بودن بیش از حد خاک هنگام کشت، از موانع کاشت زود و در نتیجه عدم استفاده حداکثر از تشعشع خورشیدی هستند. عموماً در اکثر مناطق، کشت زودهنگام باعث کاهش عیارقند می شود. از طرفی تأخیر در کاشت بعداز اوایل اردیبهشت خطر خشک شدن خاک به هنگام عملیات خاک ورزی، ایجاد کلوخه، سله و کاهش جوانه زنی بذر را به دنبال دارد، بنابراین دقت در انتخاب تاریخ کاشت بسیار ضروری است. نتایج به دست آمده از  تحقیقات تاریخ کاشت در کشت بهاره چغندرقند در مناطق مختلف نشان داده است که کاشت در اولین فرصت پس از سپری شدن سرمای زمستانی هنگامی که میانگین درجه حرارت خاک سه تا پنج درجه سانتی گراد باشد اقدام بهینه است. گرچه در این حالت احتمال آسیب پذیری در مقابل سرمای دیررس بهاره نیز وجود دارد ولی این مساله در مقابل مزایای بسیار زیاد کشت زود هنگام قابل چشم پوشی است. با کشت زود هنگام به دلیل استفاده از رطوبت ذخیره شده در خاک و وجود بارندگی های اول فصل، در اکثر مواقع آبیاری های موردنیاز برای سبزشدن بذر حذف می گردد. هر چند در صورت عدم وقوع بارندگی، آبیاری مزرعه جهت استقرار مناسب بوته در اولین فرصت ممکن توصیه می شود. از طرفی زود کاشتن باعث افزایش عملکرد شکر سفید در اکثر آزمایشات بوده است (طالقانی 1387) (جدول 2). در کشت زودهنگام خسارت آفات نیز کاهش می یابد (جدول 1)، زیرا بوته ها در هنگام حمله آفات در مرحله ای از رشد قرار دارند که به دلیل رشد کمی، امکان از بین رفتن آن ها در اثر حمله اولیه آفت در حداقل ممکن است (اشرف منصوری 1383). کشت زودهنگام باعث کاهش خسارت برخی بیماری ها (کرلی تاپ (اشرف منصوری 1384)و ریزومانیا (اشرف منصوری 1385)) شده است. در برخی موارد باوجود این که خسارت بیماری کرلی تاپ در کشت زودهنگام بیشترین مقدار بود اما عملکرد شکر نیز در کشت زود حداکثر بوده است (جلالی 1383) (جدول 1). به طور کلی بازه زمانی از اواسط اسفند تا اوایل اردیبهشت به عنوان بهترین تاریخ کاشت از نظر عملکردریشـه و شکـر بـرای مناطق مختلف کشور معرفی شده است. چغندرقند حدود 210-180 روز بعداز کاشت در اکثر مناطق ایران برداشت می شود. به طور کلی بهترین تاریخ برداشت ازنظر عملکردشکر سفید، براساس تحقیقات انجام شده در کشور (جدول 2) طی آبان ماه می باشد. در مناطق گرم کشور (کشت پاییزه) بهترین تاریخ کاشت جهت بیشینه کردن عملکردریشه، کشت اواخر شهریور تا اواخر مهر است. تأخیر در کاشت چغندرقند پاییزه گرچه اثر مطلوبی بر کاهش میزان ساقه روی دارد ولی کاهش عملکردشکر را نیز در پی دارد. بهترین تاریخ برداشت در خوزستان به اواخر اردیبهشت و اواسط خرداد ماه مربوط بوده که افزایش عملکرد کمی و کیفی را به همراه خواهد داشت. بنابراین در خوزستان می توان با استفاده از ارقام مقاوم به پدیده ساقه روی به کشت در مهر ماه و برداشت در خرداد ماه اقدام نمود.